Ekwiwalent urlopowy i odprawa emerytalna przy przejściu na emeryturę pomostową

1) Pracownik przebywał na kilkumiesięcznym zwolnieniu lekarskim, a następnie na świadczeniu rehabilitacyjnym. Obecnie wniósł o rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron w związku z przejściem na emeryturę pomostową. Czy w dniu rozwiązania umowy w tym trybie należy wypłacić pracownikowi ekwiwalent za niewykorzystany urlop za lata 2014-2016 oraz odprawę emerytalną? Jeśli tak, to z jakiego okresu przyjąć wynagrodzenie do ustalenia wysokości tych świadczeń?

Prawo do ekwiwalentu urlopowego powstaje w przypadku niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub w części ze względu na rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy (art. 171 § 1 K.p.). Tylko w dwóch sytuacjach może być niezrealizowane, a mianowicie gdy pracodawca:

• kontynuuje zatrudnianie tego pracownika na podstawie nowej umowy o pracę zawartej bezpośrednio po ustaniu poprzedniej oraz strony porozumieją się w sprawie wykorzystania urlopu podczas niej (art. 171 § 3 K.p.),
   
• ma obowiązek objąć pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu (na poziomie co najmniej zrównanym) na podstawie odrębnych przepisów (art. 172¹ § 1 K.p.).

Żadna z tych sytuacji nie występuje w okolicznościach wskazanych w pytaniu, a zatem pracownikowi przysługuje ekwiwalent za urlop. Na to uprawnienie nie ma jakiegokolwiek wpływu fakt, że pracownik rozwiązuje umowę o pracę za porozumieniem stron w związku z przejściem na emeryturę (tu pomostową).

Jeżeli zaś chodzi o odprawę, to należy się każdemu pracownikowi, który spełnia warunki do uzyskania emerytury i w związku z tym jego stosunek pracy ustaje (art. 92¹ § 1 K.p.). Przepis ten nie wskazuje o jaki typ emerytury chodzi, co oznacza, że dotyczy każdego jej rodzaju, w tym pomostowej przyznawanej na zasadach określonych w ustawie z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 965 z późn. zm.). Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy, odnosząc się do przejścia na wcześniejszą emeryturę (por. wyrok z 11 stycznia 2001 r., sygn. akt I PKN 187/00, OSNP 2002/18/429).

Zwracamy uwagę! Odprawa emerytalna nie przysługuje, gdy pracownik już ją wcześniej raz otrzymał (art. 92¹ § 2 K.p.).

Odpowiadając na pytanie dotyczące obliczenia obydwu świadczeń, wyjaśniamy, że w tym celu należy zastosować przepisy rozporządzenia urlopowego. Odprawę emerytalną ustala się bowiem jak ekwiwalent za urlop wypoczynkowy (§ 2 ust. 1 pkt 7 rozporządzenia o wynagrodzeniu).

Przepisy rozporządzeń urlopowego i o wynagrodzeniu dostępne są w serwisie  www.przepisy.gofin.pl

W podstawie wymiaru ekwiwalentu/odprawy uwzględnia się:

• składniki stałe w wysokości należnej pracownikowi w miesiącu nabycia prawa do ekwiwalentu/odprawy,
   
• składniki zmienne za okresy miesięczne - w średniej wysokości z 3 miesięcy poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu/odprawy, a za okresy dłuższe niż miesiąc, wypłacone w okresie 12 miesięcy bezpośrednio poprzedzających miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu/odprawy - w średniej wysokości z tego okresu.

W pytaniu Czytelnika zabrakło informacji o sposobie wynagradzania pracownika. Przykładowo jeżeli jest on wynagradzany w stałej miesięcznej wysokości - 3.000 zł i dodatkowo otrzymuje dodatek funkcyjny - 300 zł, to podstawę ekwiwalentu/odprawy stanowią te dwie kwoty po zsumowaniu, czyli 3.300 zł. Jest to też jednocześnie wysokość odprawy emerytalnej, którą stanowi jednomiesięczne wynagrodzenie (art. 92¹ § 1 K.p.). Jeśli natomiast na wynagrodzenie pracownika składają się również składniki zmienne, np. prowizja lub premia regulaminowa, wówczas na mocy § 16 ust. 3 i § 17 ust. 2 rozporządzenia urlopowego stosuje się odpowiednio do § 11 tego aktu. Wymieniony przepis stanowi, że w sytuacji gdy przez cały okres przyjęty do ustalenia podstawy wymiaru ekwiwalentu za urlop, poprzedzający miesiąc nabycia prawa do ekwiwalentu lub przez okres krótszy, lecz obejmujący pełny miesiąc kalendarzowy lub pełne miesiące kalendarzowe, pracownikowi nie przysługiwało wynagrodzenie, to przy ustalaniu tej podstawy uwzględnia się najbliższe miesiące, za które to wynagrodzenie przysługiwało. Oznacza to, że w przedstawionym stanie faktycznym do obliczenia ekwiwalentu/odprawy należałoby przyjąć wypłaty z miesięcy poprzedzających miesiąc w całości nieprzepracowany z powodu choroby.

Przyjmujemy założenie z pytania i dodatkowo, że niezdolność do pracy powstała z początkiem czerwca 2015 r., umowa rozwiązała się 30 czerwca 2016 r., a na wynagrodzenie oprócz stawki zasadniczej w wysokości 3.000 zł składała się prowizja (ostatnio wypłacona w okresie marzec-maj 2015 r. odpowiednio w wysokości: 700 zł, 900 zł, 1.100 zł). Ponadto pracownik był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy i do dnia rozwiązania stosunku pracy nie wykorzystał 40 dni urlopu.

Podstawa ekwiwalentu/odprawy wynosiła więc 3.900 zł, zgodnie z wyliczeniem: (700 zł + 900 zł + 1.100 zł) : 3 = 900 zł; 900 zł + 3.000 zł = 3.900 zł. W takiej też wysokości pracownik otrzyma odprawę emerytalną.

Do ustalenia ekwiwalentu za urlop konieczne jest jeszcze:

• podzielenie podstawy ekwiwalentu przez współczynnik ekwiwalentowy (w 2016 r. - 21), żeby wyliczyć stawkę ekwiwalentu za 1 dzień urlopu: 3.900 zł : 21 = 185,71 zł, dalej
   
• podzielenie stawki ekwiwalentu za 1 dzień urlopu przez 8, aby wyliczyć stawkę ekwiwalentu za 1 godzinę urlopu, czyli: 185,71 zł : 8 = 23,21 zł, następnie
   
• pomnożenie stawki ekwiwalentu za 1 godzinę urlopu przez liczbę godzin niewykorzystanego urlopu: 40 dni x 8 godz. = 320 godz.; 23,21 zł x 320 godz. = 7.427,20 zł.

2) Czy odprawę wypłacić po okazaniu przez pracownika decyzji ZUS o przyznaniu emerytury, jeśli wcześniej pracownik przedstawił decyzję odmawiającą przyznania tego świadczenia z powodu nieprzedłożenia dokumentu potwierdzającego rozwiązanie stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą?

Nie, odprawa emerytalna powinna zostać wypłacona w dniu spełnienia wszystkich warunków, tu rozwiązania stosunku pracy. Nie zostało to wprost zapisane w przepisach, ale tak wynika z orzecznictwa sądowego. Według Sądu Najwyższego, dniem wymagalności dla odprawy emerytalnej jest dzień rozwiązania stosunku pracy (por. wyrok z 9 kwietnia 1998 r., sygn. akt I PKN 508/97, OSNP 1999/8/267). Natomiast gdyby pracodawca nie zrealizował tego obowiązku, roszczenie pracownika o wypłatę odprawy powstanie w dacie przejścia na emeryturę lub rentę. W tym bowiem dniu następuje spełnienie wszystkich ustawowych warunków uzyskania odprawy (por. wyrok SN z 1 kwietnia 2015 r., sygn. akt II PK 136/14).

Sąd Najwyższy wskazywał także wielokrotnie, że do nabycia odprawy nie jest konieczne, aby rozwiązano stosunek pracy z powodu przejścia na emeryturę. Wystarcza związek czasowy przejścia na emeryturę bezpośrednio po ustaniu stosunku pracy (por. wyrok z 26 listopada 2013 r., sygn. akt II PK 60/13 oraz powołany wcześniej wyrok z 1 kwietnia 2015 r.). Przy czym zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z 6 maja 2003 r. (sygn. akt I PK 257/02, OSNP 2004/15/267), związek ten może mieć charakter:

• czasowy, tzn. stosunek pracy jest rozwiązywany i w konsekwencji ustaje, ponieważ pracownik osiągnął wiek emerytalny i spełnia wszystkie warunki do przejścia na emeryturę,
   
• czasowo-przyczynowy, tzn. rozwiązanie stosunku pracy i w efekcie jego ustanie następuje w związku z nabyciem prawa do emerytury w chwili przyznania tego świadczenia,
   
• funkcjonalny, tzn. stosunek pracy jest co prawda rozwiązywany przed ustaleniem prawa do emerytury, ale przyznanie świadczenia emerytalnego jest konsekwencją sytuacji bezpośrednio poprzedzającej ustanie zatrudnienia.

Nie musi być też bezpośredni (por. wyrok SN z 8 sierpnia 2006 r., sygn. akt I PK 55/06, OSNP 2007/15-16/220). Oznacza to, że pracodawca nie powinien uzależniać wypłaty odprawy emerytalnej od przedstawienia przez pracownika decyzji ZUS o przyznaniu emerytury pomostowej.