Zbieg potrąceń z wynagrodzenia pracownika

W sytuacji gdy do potrącenia z wynagrodzenia pracownika są różne należności, kolejność realizacji potrąceń określają przepisy Kodeksu pracy. Należy też stosować jeszcze inne zasady, w tym dotyczące wielkości potrąceń oraz pozostawienia pracownikowi kwoty wolnej. Przy czym pierwszeństwo zawsze ma egzekucja na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych.

Kolejność i granice potrąceń

Hierarchia potrąceń z wynagrodzenia pracownika wynika z art. 87 K.p. Potrąceń dokonuje się po wcześniejszym odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Z wynagrodzenia odlicza się też składkę zdrowotną, choć nie wynika to z literalnego brzmienia przepisu. W kwestii odliczania składki zdrowotnej wypowiedział się Departament Prawny MPiPS. Potrąceń i odliczeń wskazanych w art. 87 K.p. dokonuje się bez potrzeby uzyskania zgody od pracownika.

Przy zbiegu różnych rodzajów potrąceń kolejność ich dokonywania jest następująca:

sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych,
sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
kary pieniężne przewidziane w art. 108 K.p.

Ponadto bez zgody pracownika z wynagrodzenia za pracę odlicza się, w pełnej wysokości, kwoty wypłacone w poprzednim terminie płatności za okres nieobecności w pracy, za który nie zachowuje on prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 K.p.).

Świadczenia alimentacyjne są egzekwowane do wysokości 3/5 wynagrodzenia. Natomiast suma potrąceń należności niealimentacyjnych oraz zaliczek pieniężnych nie może przekraczać połowy wynagrodzenia, a łącznie z należnościami alimentacyjnymi trzech piątych wynagrodzenia. Nagroda z zakładowego funduszu nagród, dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz należności przysługujące z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają egzekucji na poczet alimentów do pełnej wysokości.

Potrącenia tzw. dobrowolne, realizowane wyłącznie za pisemną zgodą pracownika, mogą być dokonywane w ostatniej kolejności.

Kwoty wolne

Ustawodawca wprowadził ograniczenia w wysokości dokonywanych potrąceń, ale i wymóg pozostawienia pracownikowi kwoty wolnej. Kwota wolna służy zapewnieniu minimum bytowego. Obowiązek jej stosowania nie dotyczy tylko egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Wolna od potrąceń jest kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:

minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniach składkowo-podatkowych – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności niealimentacyjnych,
75% wyżej wymienionego wynagrodzenia – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
90% wyżej wymienionego wynagrodzenia – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 K.p.

W odniesieniu do pracownika zatrudnionego na część etatu kwoty wolne ulegają zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru jego etatu.

W przypadku potrąceń dobrowolnych, dokonywanych na mocy pisemnej zgody pracownika, kwotą wolną od potrąceń jest kwota:

minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniach składkowo-podatkowych – przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy,
80% wskazanej powyżej kwoty – przy potrącaniu innych należności.

Przykład 1

Z wynagrodzenia pełnoetatowego pracownika w wysokości 2.000 zł prowadzona jest egzekucja należności alimentacyjnych w wysokości 400 zł miesięcznie. Jego wynagrodzenie dodatkowo zostało zajęte na kwotę 450 zł z tytułu niezapłaconego mandatu. Pracownik ma prawo do podstawowych kosztów uzyskania przychodów i złożył pracodawcy PIT-2. Pracodawca nie będzie mógł dokonać potrąceń niealimentacyjnych, gdyż naruszyłoby to kwotę wolną:

2.000 zł – 274,20 zł – 155,32 zł – 111 zł = 1.459,48 zł – wynagrodzenie netto (po odliczeniach składkowo-podatkowych),
1459,48 zł × 3/5 = 875,69 zł – dopuszczalna kwota potrącenia należności alimentacyjnych,
1.459,48 zł – 400 zł = 1.059,48 zł – wynagrodzenie po potrąceniu należności alimentacyjnych,
1.059,48 zł < 1.237,20 zł (kwota wolna przy potrąceniach niealimentacyjnych).

Przykład 2

Wynagrodzenie pracownika zatrudnionego na pełny etat wynosi 2.900 zł i jest zajęte na należności niealimentacyjne na kwotę 2.500 zł. Dodatkowo pracownik ma do zwrotu zaliczkę pieniężną w kwocie 280 zł. Przysługują mu podstawowe koszty uzyskania przychodów i złożył pracodawcy PIT-2. W przypadku potrąceń niealimentacyjnych obowiązuje pracownika kwota wolna w wysokości 1.237,20 zł, a przy zaliczkach pieniężnych – 927,90 zł.

Ustalenie wysokości potrąceń egzekucyjnych:

2.900 zł – 397,59 zł – 225,22 zł – 190 zł = 2.087,19 zł – wynagrodzenie netto (po odliczeniach składkowo-podatkowych),
2.087,19 zł × 1/2 = 1.043,60 zł – dopuszczalna kwota potrącenia.

Pracodawca musi ograniczyć wysokość potrąceń egzekucyjnych do kwoty 849,99 zł, gdyż inaczej naruszy kwotę wolną:

2.087,19 zł – 1.043,60 zł = 1.043,59 zł,

1.043,59 zł < 1.237,20 zł,

2.087,19 zł – 1.237,20 zł = 849,99 zł.

Natomiast zaliczkę pieniężną może potrącić w pełnej wysokości:

2.087,19 zł – 849,99 zł – 280 zł = 957,20 zł

957,20 zł > 927,90 zł.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)