Uznanie za wypadek przy pracy udaru mózgu, do którego doszło podczas wykonywania pracy

Pracownik podczas wykonywania pracy doznał udaru mózgu. Czy zdarzenie to należy zakwalifikować jako wypadek przy pracy?

To, czy udar mózgu może zostać uznany za wypadek przy pracy, powinno być uzależnione od okoliczności jego wystąpienia oraz opinii lekarskiej.

W myśl art. 234 § 1 K.p., w razie wypadku przy pracy pracodawca ma obowiązek podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.

Sposób i tryb postępowania przy ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposób ich dokumentowania określają przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. nr 105, poz. 870), dalej rozporządzenia. Przepisy tego aktu prawnego zobowiązują pracodawcę zatrudniającego pracownika, który uległ wypadkowi, aby po uzyskaniu zawiadomienia o zdarzeniu powołał zespół powypadkowy (co do zasady składający się z pracownika służby bhp oraz społecznego inspektora pracy), którego zadaniem jest ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku oraz sporządzenie - nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku - protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy według wzoru określonego w przepisach rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. poz. 1071).

Stosownie do postanowień art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2189), za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych,
podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia,
w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Przepisy nie definiują "zewnętrznej przyczyny wypadku". Powszechnie przyjmuje się jednak, że może nią być każdy czynnik zewnętrzny pochodzący spoza organizmu poszkodowanego pracownika, zdolny - w istniejących warunkach - wywołać szkodliwe skutki, w tym także pogorszyć stan zdrowia pracownika dotkniętego już schorzeniem samoistnym (por. m.in. wyrok SN z 18 sierpnia 2009 r., sygn. akt I PK 18/09). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 4 marca 2013 r. (sygn. akt I UK 505/12, OSNP 2014/2/27) wyjaśnił, że: "(...) Zewnętrzną przyczyną sprawczą wypadku przy pracy może być każdy czynnik zdolny wywołać w istniejących warunkach zdarzenie powodujące skutki w postaci śmierci lub urazu zdrowotnego. Jest to impuls powodujący wypadek i wyzwalający w jego toku czynnik zewnętrzny powodujący uraz lub śmierć. (...) Wymaganie, aby uraz został spowodowany czynnikiem zewnętrznym wskazuje na konieczność związku przyczynowego między urazem i czynnikiem pochodzącym spoza organizmu poszkodowanego, przy czym czynnik ten ma zadziałać w ramach nagłego zdarzenia wywołanego przyczyną zewnętrzną. Ten element należy rozumieć w ten sposób, że wypadek przy pracy musi być wywołany taką przyczyną, zaś uraz spowodowany wypadkiem jest skutkiem działania czynnika zewnętrznego, pochodzącego spoza organizmu poszkodowanego. W takim razie uraz, który następuje wyłącznie na skutek nagłego rozwoju (ujawnienia się, pogorszenia, pogłębienia) schorzeń samoistnych, wewnętrznych stwierdzanych u poszkodowanego przed wypadkiem, bez zadziałania czynnika zewnętrznego, nie jest skutkiem wypadku. (...)".

Ważne: Uraz spowodowany wyłącznie przyczyną wewnętrzną, mającą swe źródło w stanie chorobowym poszkodowanego, pozbawia zdarzenie cechy wypadku ze względu na brak przyczyny zewnętrznej.

Przyjmuje się jednak, że określonemu zdarzeniu nie można odmówić cechy wypadku, jeżeli bez wykonywania pracy nie doszłoby do niego, albo też prawdopodobieństwo jego zajścia byłoby niewielkie (por. wyrok SN z 29 października 1997 r., sygn. akt II UKN 304/97, OSNP 1998/15/464). Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę, że uszkodzenie ciała - w sytuacji, gdy nastąpiło na tle stwierdzonych u pracownika schorzeń samoistnych - nie wyłącza samo przez się możliwości uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy, jeżeli w stanie faktycznym ujawniłyby się przyczyny o charakterze zewnętrznym, z którymi określony skutek pozostaje w związku, np. potknięcie się chorego pracownika o nierówności chodnika (por. wyrok SN z 24 października 1978 r., sygn. akt III URN 26/78, OSNC 1979/6/128). Do uznania zdarzenia za wypadek przy pracy w razie zbiegu przyczyny zewnętrznej z przyczyną wewnętrzną wystarczy wykluczenie, że bez tego czynnika zewnętrznego nie doszłoby do skutku w postaci uszczerbku na zdrowiu (por. wyrok SN z 4 maja 1984 r., sygn. akt II PRN 6/84, OSNC 1985/4/53). Nawet gdy źródłem nagłego zdarzenia była choroba, to należy uwzględnić przyczynę dodatkową, zewnętrzną, pochodzącą ze sfery zagrożenia pracą i przyjąć, że ta właśnie przyczyna spowodowała uraz.

W przypadku, gdy pracownik doznał udaru mózgu w trakcie wykonywania obowiązków służbowych, zespół powypadkowy, na podstawie § 7 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia powinien wystąpić do lekarza z pytaniem, czy wykonywane przez pracownika obowiązki, a także wszystkie związane z nimi okoliczności (np. stres związany z odpowiedzialnością za pracę itp.), mogły przyczynić się do pogorszenia stanu zdrowia. Należy bowiem przypomnieć, że na udar mózgu może mieć wpływ wiele różnych czynników, a szczególnie narażone są na niego osoby z nadciśnieniem tętniczym, miażdżycą i chorobami prowadzącymi do zaburzeń krzepnięcia krwi (np. białaczka). Należy zaznaczyć, że tego typu przypadki są niezwykle trudne do rozpatrywania w kategorii wypadków przy pracy (wynika to z faktu niejednoznacznej przyczyny zewnętrznej zdarzenia) i bardzo często zdarza się, że nawet jeśli pracodawca uzna takie zdarzenie (udar, zawał serca itp.) za wypadek przy pracy, to ZUS w momencie wystąpienia przez pracownika o świadczenia odszkodowawcze kwestionuje zasadność tego uznania. W takim przypadku pracownikowi pozostaje jedynie sądowa droga odwoławcza, przy czym linia orzecznicza sądów jest bardzo rozbieżna, a co za tym idzie - przewidywalność wyroku jest również niewielka.