Oświetlenie miejsca pracy

Czy pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie zadań w pomieszczeniu, w którym nie ma okien lub w którym są tylko niewielkie okna pod sufitem? Czy taka możliwość występuje w przypadku zakładów wykonujących działalność produkcyjną?

Obowiązek zapewnienia pracownikom pomieszczeń pracy odpowiednich do rodzaju wykonywanych zadań ciąży na pracodawcy z mocy art. 214 § 1 K.p. Wymagania związane z oświetleniem pomieszczeń, w których znajdują się stanowiska pracy reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 2003 r. nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).

Jeśli na stanowiskach wykonywana jest praca stała, zasadą wynikającą z § 25 rozporządzenia jest konieczność zapewnienia pracownikom w pomieszczeniach światła dziennego. Przez pomieszczenia pracy stałej należy rozumieć pomieszczenia, w których czas przebywania tego samego pracownika w ciągu 1 doby przekracza 4 godziny (§ 2 pkt 4 rozporządzenia).

Ważne: Jeśli pracownik wykonuje w danym pomieszczeniu pracę przez ponad 4 godziny dziennie, to powinno mieć ono zapewniony dostęp światła dziennego.

Stosowanie w pomieszczeniach pracy wyłącznie oświetlenia elektrycznego jest dopuszczalne w przypadkach, gdy oświetlenie dzienne jest niemożliwe lub niewskazane z uwagi na technologię produkcji. Aby można było zatrudnić pracowników w takich warunkach niezbędne jest jednak uprzednie uzyskanie zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

W ocenie WSA w Warszawie, wyrażonej w wyroku z dnia 9 marca 2011 r. (sygn. akt II SA/Wa 1567/10) przytoczony § 25 rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że zastosowanie w pomieszczeniu pracy wyłącznie elektrycznego oświetlenia jest możliwe, gdy pracodawca spełni łącznie oba wymienione w przepisie warunki. Pracodawca, który chce zatrudniać pracowników w pomieszczeniach bez dostępu do światła dziennego, musi dysponować takimi pomieszczeniami i jednocześnie planować wykonywanie w tych pomieszczeniach działalności produkcyjnej, jeśli stosowana technologia produkcji powoduje, że światło słoneczne jest niewskazane. W tym zakresie WSA odwołał się do poglądów zaprezentowanych przez NSA w Warszawie w wyroku z dnia 29 kwietnia 2009 r. (sygn. akt I OSK 814/08), w którym uznano, że względy technologii produkcji ograniczają zakres podmiotowy stosowania § 25, co oznacza, że nie dotyczy on pracodawców prowadzących działalność inną niż produkcyjną. Wskazuje to, że możliwość polecania pracy w pomieszczeniach pozbawionych dostępu do światła dziennego dotyczy zakładów produkcyjnych, w których stosowana technologia wymaga używania wyłącznie sztucznego oświetlenia.

Zapewnienie przez pracodawcę pomieszczeń pracy zaopatrzonych w niewielkie okna lub okna umieszczone pod sufitem nie oznacza, że doszło do naruszenia przepisów rozporządzenia. W § 26 stanowi ono, że oświetlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy musi być dostosowane do rodzaju wykonywanych prac oraz wymaganej dokładności oraz spełniać wymagania określone w Polskiej Normie. Niezależnie od oświetlenia dziennego w pomieszczeniach pracy musi być zapewnione oświetlenie elektryczne o parametrach zgodnych z Polskimi Normami.

W praktyce właściwe oświetlenie dzienne i elektryczne w pomieszczeniu pracy musi zapewniać odpowiednią jakość widzenia, na co składa się dostateczne natężenie światła i równomierność oświetlenia, prawidłowy rozkład cieni, właściwa barwa światła i brak tętnienia, stałość strumienia świetlnego oraz wyeliminowanie olśnień. Dla skontrolowania, czy oświetlenie danego stanowiska spełnia wymogi wynikające z przepisów BHP i Polskiej Normy niezbędne jest przeprowadzenie pomiarów na stanowisku pracy.

Zwracamy uwagę! W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awarii oświetlenia mogą wystąpić zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, należy zapewnić oświetlenie awaryjne spełniające wymagania określone w odrębnych przepisach i Polskich Normach. Instalacje oświetleniowe w pomieszczeniach, w których znajdują się miejsca pracy oraz w korytarzach powinny być dobrane i wykonane tak, aby nie narażały pracownika na wypadek powodowany rodzajem zainstalowanego oświetlenia.

Problematykę oświetlenia i nasłonecznienia pomieszczeń oraz oświetlenia awaryjnego uregulowano również rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. nr 75, poz. 690 z późn. zm.). Stosownie do § 57 rozporządzenia pomieszczenie przeznaczone na pobyt ludzi powinno mieć zapewnione oświetlenie dzienne, dostosowane do jego przeznaczenia, kształtu i wielkości, z uwzględnieniem warunków określonych w § 13 tego aktu oraz w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy.

W pomieszczeniu przeznaczonym na pobyt ludzi stosunek powierzchni okien, liczonej w świetle ościeżnic, do powierzchni podłogi powinien wynosić co najmniej 1:8, natomiast w innym pomieszczeniu, w którym oświetlenie dzienne jest wymagane ze względów na przeznaczenie - co najmniej 1:12. Także z § 58 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych... wynika, że w przypadku gdy pomieszczenie jest pomieszczeniem stałej pracy w rozumieniu ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, dla zastosowania wyłącznie oświetlenia światłem sztucznym, w tym elektrycznym, jest wymagane uzyskanie zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu z właściwym okręgowym inspektorem pracy. Oświetlenie światłem sztucznym pomieszczenia przeznaczonego na pobyt ludzi powinno odpowiadać potrzebom użytkowym i spełniać wymagania Polskiej Normy dotyczącej oświetlenia wnętrz światłem elektrycznym.